«مصرف» و «سوءمصرف» مواد چه تفاوت‌هایی دارند؟

دانستن ویژگی‌ها و نشانه‌های سوء‌مصرف مواد بسیار مهم است. اعتیاد به مواد مخدر مختلف و الکل، می‌تواند زندگی فرد را به شدت تحت‌تاثیر قرار داده و اثرات متعددی بر سلامتی افراد داشته باشد. اگرچه گاهی اعتیاد بدون هیچ هشداری می‌تواند شخص را گریبان‌گیر کند، اما همچنان مهم است که مصرف‌کننده هر چه زودتر به دنبال کمک و درمان اعتیاد باشد.

درک سوء‌مصرف یک ماده در حوزه‌های روانشناسی و توانبخشی، همیشه موضوعی قابل‌توجه بوده است. تحقیقات دانشگاهی در مورد سوءمصرف الکل و سایر مواد مخدر، همواره میزان تأثیر این مواد بر زندگی فرد را بررسی می‌کنند. برای درک چگونگی تغییر شکل «مصرف» مواد به «سوءمصرف» آن، بررسی الگوها و پیامدهای استفاده از آن می‌تواند مفید باشد. همچنین درک ویژگی‌های ماده‌ی مصرفی مهم است، زیرا هر ماده اعتیادآور دارای ویژگی‌های مختص خود است که می‌تواند به طور متفاوتی بر مصرف‌کنندگان آن تأثیر بگذارد. تحقیقات نشان می‌دهد رابطه مستقیم و بسیار قوی بین تعداد پیامدهای منفی، و شدت سوءمصرف یک ماده مخدر وجود دارد. برای سهولت در درک پیشرفت روند اعتیاد، فهمیدن تفاوت مصرف مواد با سوءمصرف مواد، مهم است.

مصرف مواد مخدر اغلب به مفهوم استفاده‌ی یک‌باره از یک ماده، با اهداف دارویی یا تفریحی شناخته می‌شود. ماده مصرفی می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد: الکل، ماری‌جوانا، کافئین، و ایبوپروفن، برخی از رایج‌ترین مواد مخدر مصرفی به حساب می‌آیند. بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط سازمان بهزیستی کشور، هروئین، تریاک و شیشه، معمولا جزو شایع‌ترین مواد‌ مخدر مصرفی در ایران هستند.

استفاده از الکل و مواد مخدر مختلف، می‌تواند موجب آسودگی حضور در بعضی جمع‌ها شود. مصرف داروهای تجویزی به‌طور منظم، می‌تواند برای درمان بیماری‌ها مؤثر باشد، به‌ویژه زمانی که طبق تجویز پزشک متخصص استفاده شود. اما چه زمانی مصرف دارو، به موضوع خطرناک‌تری مانند سوءمصرف و حتی اعتیاد تبدیل می‌شود؟ بررسی این موضوع با توجه به نحوه ارائه و نمایش برخی از مواد اعتیادآور در رسانه‌های عمومی پیچیده‌تر می‌شود.

«سوءمصرف مواد» موضوع متفاوتی است، زیرا مصرف‌کنندگان، معمولا عواقب استفاده از مواد مخدر را به دلیل اجبار یا تمایل شدید به ادامه‌ی مصرف، نادیده می‌گیرند. در بررسی دقیق الگوی مصرف مواد در مقابل سوءمصرف مواد، فاکتورهایی که این دو عبارت را از هم متمایز می‌کند، دفعات مصرف، و میزان تمایل فرد به مصرف و کنترل خود است. «مصرف» مواد مخدر به معنای مصرف تفننی، استفاده کم یا نامنظم از الکل و مواد مخدر است. از سوی دیگر، «سوءمصرف مواد» به تمایل دائمی یا بی‌اختیار به ادامه‌ی مصرف الکل و مواد مخدر اطلاق می‌شود. به طور کلی، مصرف مواد مخدر، سبک زندگی فرد مبتلا را دگرگون می‌کند و بر وابستگی روانی به یک ماده تأثیر می‌گذارد.

سوءمصرف مواد مخدر صرفاً محدود به مواد غیرقانونی نیست و می‌تواند داروهای تجویزی و قانونی مانند داروهای مُسکن را نیز شامل شود. الگوهای نادرست در مصرف این مواد، موجب تغییر رویه از «مصرف» به «سوءمصرف»، و حتی اعتیاد می‌شود. هرچند شناسایی رفتارهای مشکوک می‌تواند دشوار باشد، اما در وهله اول، درک دلایل مصرف مواد مخدر مهم است.

مصرف یک‌باره مواد مخدر ممکن است از روی کنجکاوی و یا برای سرخوشی باشد، اما برخلاف آن، سوءمصرف مواد معمولا متکی بر برخی مؤلفه‌های احساسی و رفتاری مهم است. تأثیرات عاطفی و روانی که فرد هنگام مصرف مواد مخدر ممکن است تجربه کند، از این جنس است. به دلیل وجود ارتباط قوی بین مصرف مواد اعتیادآور و زمینه‌های عاطفی، بررسی دلایلی که یک شخص را به سمت مواد مخدر سوق می‌دهد، اهمیت حیاتی دارد. دلایل رایجی که یک فرد ممکن است ماده‌ای را یک‌بار بیازماید یا به‌صورت نامنظم مصرف کند عبارتند از:

بسیاری از این دلایل، بلافاصله به اعتیاد ختم نمی‌شوند و یا احتمال وقوع سوءمصرف مواد مخدر را نشان نمی‌دهند.

اما گاهی عوامل دیگری در فرد وجود دارد که نشان‌دهنده‌ی ابتلا به یک مشکل اساسی است، چیزی که فرد مبتلا، سعی دارد با مصرف مواد از آن خلاص شود:

عوامل مؤثر در مصرف‌مواد یا سوءمصرف مواد برای هر کسی متفاوت است. برخی شرایط و زمینه‌های ژنتیکی، می‌تواند باعث شود که فرد به دنبال مصرف مواد مخدر برود و یا تلاش کند مشکل خود را با مصرف مواد تسکین دهد.

علاوه بر این، ریسک ابتلا به سوءمصرف مواد مخدر یا اعتیاد برای برخی از انواع مواد، بالاتر است. به عنوان مثال، مواد افیونی بسیار اعتیادآور هستند و دسترسی آسان به انواع قانونی و غیرقانونی آن، منجر به وابستگی بیشتر جمعیت به استفاده مداوم و یا سوء‌استفاده از آن‌ها می‌شود. جالب است بدانید تقریباً 12% از داروهای مسکن تجویزی، منجر به اختلال سوءمصرف مواد می‌شود.