مراحل شکل‌گیری اعتیاد

در مرحله محرومیت / آثار منفی، دو فرایند جداگانه وجود دارد که موجب استفاده مداوم از مواد مخدر یا الکل می‌شود. اولا، همانطور که در بخش قبلی توضیح داده شد، مراکز پاداش مغز در افراد مبتلا به اعتیاد مختل می‌شوند؛ بنابراین برای کسانی که از اختلال مصرف مواد رنج می‌برند، دستیابی به همان میزان از «سرخوشی» یا لذت بردن از فعالیت‌های عادی، دشوار است. دوری از ماده اعتیادآور، باعث خماری روانی و جسمی برای آن «حس خوشایند» می‌شود، که حالا دیگر فقط در صورت استفاده از مواد مخدر یا الکل قابل دستیابی است. انگیزه فرد در تلاش برای رسیدن به این حس خوشایند می‌تواند به‌طور نگران‌کننده‌ای قوی باشد.

دومین فرایندی که در این مرحله اتفاق می‌افتد، فعال‌سازی مکانیسم‌های استرس طبیعی مغز است. در بخشی از مغز به نام آمیگدال یا بادامه (Amygdala)، دوری از ماده‌ی اعتیادآور باعث افزایش ترشح انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌شود که مولد احساس استرس، اضطراب، بی‌قراری، و خُلق و خوی منفی هستند. این فرایند، اثرات مواد مخدر و الکل را مضاعف می‌کند: در این حالت شما نمی‌توانید از فعالیت‌های عادی لذت ببرید و در واقع احساس استرس و غم می‌کنید. به این ترتیب می‌توان فهمید چرا برای افراد، متوقف کردن استفاده از مواد بسیار دشوار است.

خوشبختانه درمان‌هایی وجود دارند که هر دوی این فرایندها را برطرف می‌کنند. در درمان اختلال مصرف مواد مخدر افیونی، مصرف بعضی داروها می‌تواند مراکز پاداش مغز را مرتباً تحریک کنند که چرخه مصرف بیش از حد / خماری را از بین ببرند، تا زمانی که بتوانید به آرامی از مواد مخدر فاصله بگیرید. همچنین، فعالیت‌ها و داروهایی وجود دارد که می‌توانند واکنش استرس ناشی از ترک را کاهش دهند. مرحله محرومیت / آثار منفی باعث اثرات قابل‌توجه بر مغز کسانی می‌شود که از اختلال مصرف مواد رنج می‌برند، اما خوشبختانه درمان‌هایی برای آن وجود دارد.

این قسمت از مغز را می‌توان به این شکل توصیف کرد: بخشی که دارای یک سیستم «حرکت» و یک سیستم «توقف» است. سیستم «حرکت» در شرایط عادی به شما کمک می‌کند تا برای فعالیت‌های روزانه برنامه‌ریزی کنید و انگیزه‌ برای حرکت به جلو در مسیر یک هدف داشته باشید. سیستم «توقف» به شما کمک می‌کند تا افکار و احساسات لحظه‌ای و منحرف‌کننده‌ای را که از سایر قسمت‌های مغز ایجاد می‌شود، مهار کنید. برای مثال، وقتی می‌خواهید به یک سفر جاده‌ای بروید، سیستم حرکت به شما انگیزه داده و شما را قادر می‌سازد تا برنامه‌ریزی کنید که چه زمانی و چگونه به مقصد مورد نظر خود برسید. سیستم توقف، شما را از ضربه زدن به ماشین کسی که راه شما را در ترافیک مسدود کرده است، باز می‌دارد، حتی اگر واقعاً بخواهید چنین کاری انجام دهید.

کسانی که از اختلالات مصرف مواد مخدر رنج می‌برند، در سیستم‌های «حرکت» و «توقف» دچار اختلال هستند. مواد اعتیادآور می‌توانند سیستم «حرکت» مغز را تقویت کنند. به همین خاطر است که تلاطمات لحظه‌ای و شدید در رفتارها و احساسات افراد معتاد دیده می‌شود. علاوه بر این، مصرف مواد مخدر و الکل قادر است سیستم «توقف» را مهار کند و به این ترتیب، نادیده گرفتن افکار و احساسات منفی دشوارتر می‌شود.