تعریف اعتیاد
عوامل خانوادگی و اجتماعی ابتلا به اعتیاد
چه چیزی باعث شروع به مصرف مواد میشود؟
اختلال سوءمصرف مواد و اعتیاد به الکل، دو بیماری کمتر شناختهشده هستند. وابستگی ناسالم به مواد مخدر و الکل اغلب میتواند ناشی از انزوا، تنهایی، افسردگی و غیره باشد. بسیاری از افراد غیرمعتاد بهسادگی فکر میکنند فردی که از اعتیاد رنج میبرد، فاقد اراده است، و تصور میکنند برای ترک اعتیاد کافی است این افراد صرفاً کمی همت کنند. این یک طرز فکر خطرناک و قدیمی است و موجب انگ زدن به این بخش از افراد جامعه شده است.
بهعنوان مثال، گرفتن انسولین از یک دیابتی و اعتقاد به این که درمان دیابت، «صرفاً مربوط به اراده بیمار است» برای آن فرد پوچ و کُشنده خواهد بود. بسیاری از افرادی که از اختلال اعتیاد رنج میبرند، باید با این مسئله دست و پنجه نرم کنند. وقتی یک معتاد میگوید که نمیتواند جلوی مصرف خود را بگیرد، باید این حرف او را جدی گرفت. مغز او فکر میکند که برای زنده ماندن، نیاز به این ماده دارد.
علل احتمالی اعتیاد
مواد مخدر و الکل به طور مصنوعی، مراکز لذت در مغز را تحریک میکنند، که میتواند منجر به اعتیاد شود؛ با وجود همه پیامدهای منفی اجتماعی، کاری و عاطفی که همراه با اعتیاد گریبانگر فرد میشود. اغلب اوقات، اعتیاد به مواد مخدر با مجموعهای از اختلالات سلامت روان و عوارض سلامتی همراه است و این دو، موجب تقویت یکدیگر و وخامت بیشتر حال فرد معتاد میشوند. به طور کلی، عوامل مؤثر در ایجاد اعتیاد را میتوان در قالب دو گروه اصلی دستهبندی کرد که شامل عوامل فردی، و عوامل محیطی و خانوادگی است.
در این بخش، چند نظریه مطرح درباره عوامل محیطی و خانوادگیِ زمینهساز سوءمصرف مواد آمده است.
در یک نگاه
زمینههای خانوادگی و اجتماعی اعتیاد
عوامل محیطی
عوامل محیطی نیز در این زمینه مؤثر هستند، مانند بزرگشدن در محلات فقیرنشین و یا تجربه آزار فیزیکی و جنسی در کودکی. سایر عوامل محیطی که ممکن است بر شروع مصرف مواد تأثیر بگذارد عبارتند از:
محیط زندگی ناپایدار
حضور والدین مصرفکننده مواد
دسترسی آسان به مواد مخدر
تأثیرات جامعه و محیط اطراف
ریشههای فرهنگی نادرست
عوامل محیطی اگرچه خطر بالایی برای اختلالات مصرف مواد ایجاد میکنند، اما میتوان آنها را به حداقل رساند. کودکانی که در خانوادهای مستحکم، با روابط مثبت و تربیت اجتماعی بزرگ میشوند، میتوانند خود-کنترلی لازم را برای محافظت از خود در برابر برخی از عوامل خطر ابتلا به اعتیاد ایجاد کنند.
محیط خانواده
اگر در خانهای بزرگ شدهاید که در آن سوءمصرف مواد وجود داشته است، احتمالا نوشیدن الکل یا مصرف مواد ممکن است یک رفتار عادی به نظر برسد. با دسترسی به مواد مختلف، تمایل به امتحان مواد مخدر یا الکل میتواند به همان اندازه فریبنده باشد.
سایر عوامل محیط خانواده نیز نقش دارند، مانند:
فشار همسالان
با داشتن دوستانی که مواد مخدر و الکل مصرف میکنند، احتمال زیادی وجود دارد که این افراد شما را نیز تحتفشار قرار دهند تا مواد مخدر یا الکل را امتحان کنید. اگرچه ممکن است این فشار آشکار نباشد، اما میل به همرنگ شدن با آنها میتواند یک عامل انگیزشی باشد. حتی ممکن است برای اجتناب از احساس فشار، بهانههایی بیاورید؛ اما در نهایت اگر فشار بیشازحد شود، فقط یکبار تسلیمشدن کافی است. متأسفانه همین یکبار میتواند شروعی برای مصرف مواد مخدر یا الکل باشد.
سرکشی و طغیان
گاهی نوجوانان و جوانان تصمیم میگیرند که از مواد مخدر یا مشروبات الکلی بهعنوان راهی برای گوشندادن به گفتهها و دیدگاههای والدینشان در مورد سوءمصرف این مواد استفاده کنند. متأسفانه، مصرف مداوم مواد مخدر و الکل در دوران نوجوانی یا جوانی، خطر ابتلا به اعتیاد را افزایش میدهد، زیرا مغز تا حدود ۲۵ سالگی بهطور کامل رشد نکرده است.
سایر عوامل خطر
علاوهبر عوامل ذکر شده، عوامل متعدد دیگر نیز بر احتمال شروع مصرف و معتاد شدن فرد تأثیر میگذارند. برخی از آنها عبارتند از:
چرا آشنایی با علل اعتیاد ضروری است؟
سوءمصرف مواد و اعتیاد به آن، در اثر مجموعهای از علل فردی و محیطی اتفاق میافتد. شناسایی و درمان این علل به عنوان بخشی از برنامه بازپروری مواد مخدر و الکل، بسیار مهم است. اگر این عوامل نادیده گرفته شوند یا برای هر فرد بهطور کامل شناخته نشوند، حتی پس از ترک اعتیاد، احتمال عود و بازگشت به اعتیاد بیشتر میشود.
علاوه بر این، اگر فردی از یک اختلال همزمان رنج میبرد (یعنی اعتیاد به مواد مخدر و الکل همراه با یک اختلال سلامت روان) هر دو بیماری باید به طور همزمان درمان شوند. در غیر این صورت احتمال بروز عود بیشتر است.
روانشناس و متخصص درمان دارویی اعتیاد
دکتر ریحانه بنی هاشمی
اگر شما یا یکی از عزیزانتان، علائم و نشانههای سوءمصرف مواد مخدر و اعتیاد را دارید، نیازمند مشاوره و مراقبتهای تخصصی هستید. دکتر بنیهاشمی از درمانهای مبتنی بر روانشناسی و در صورت نیاز، درمان دارویی برای کمک به بهبودی افراد از اختلالات سوءمصرف مواد استفاده میکند. فلسفه کاری ما، بررسی اختلالات همزمان، و استفاده از درمانهای دوگانه است که مراقبت از سلامت روان و درمان اعتیاد را در یک برنامه درمانی مؤثر ترکیب میکند تا ترک اعتیاد با کمترین عوارض بهدست آید و احتمال بازگشت آن به حداقل برسد.
پذیرش اجتماعی
افرادی که در محیطهای اجتماعی مشکل دارند یا از اضطراب اجتماعی رنج میبرند، ممکن است به مواد مخدر یا مشروبات الکلی روی بیاورند تا محدودیتهای خود را کاهش دهند و بهتر سازگار شوند. علاوه بر این برای پیوستن به جمع دوستان، استفاده از مواد مخدر و الکل رایج است. بهعنوانمثال، زمانی که جوانان در دانشگاه هستند و دور از خانه زندگی میکنند، با موقعیتهای مختلفی مواجه میشوند که امتحانکردن مواد مخدر، الکل و حتی رابطه جنسی را تشویق میکند.