اختلال اعتیاد به مواد یکی از کم‌شناخته‌شده‌ترین بیماری‌ها در جهان است. بسیاری از مردم نمی‌دانند چرا یا چگونه یک فرد به مواد مخدر معتاد می‌شود. بسیاری ممکن است به‌اشتباه فکر کنند کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند، فاقد اصول اخلاقی یا اراده قوی هستند و می‌توانند به‌سادگی با به‌دست‌آوردن آن‌ها، مصرف مواد را ترک کنند. در حقیقت، اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری پیچیده است و معمولاً ترک آن چیزی فراتر از «خواستن» یا «اراده قوی» لازم دارد. مواد مخدر مغز را به‌گونه‌ای تغییر می‌دهد که ترک آن را حتی برای کسانی که می‌خواهند، دشوار می‌کند.

امروزه محققان بیش از هر زمان دیگری در مورد چگونگی تأثیر مواد مخدر بر مغز مطالعه کرده‌اند و درمان‌هایی را یافته‌اند که می‌تواند به افراد در ترک اعتیاد به مواد مخدر کمک کند.

انواع مواد مخدر، اکثراً بر سیستم پاداش‌دهی مغز تأثیر می‌گذارند و باعث ایجاد سرخوشی و تأمین بسیار زیاد یک ماده پیام‌رسان شیمیایی به نام «دوپامین» می‌شود. سیستم پاداش‌دهی مغز در یک فرد سالم، او را به رفتارهای مورد نیاز برای پیشرفت، مانند غذا خوردن و گذراندن وقت با عزیزانش تشویق می‌کند. اما افزایش دوپامین در سیستم پاداش‌دهی مغز، باعث تقویت رفتارهای لذت‌بخش اما ناسالم مانند مصرف مواد مخدر می‌شود و باعث می‌شود افراد معتاد این رفتار را بارها و بارها تکرار کنند.

با تداوم مصرف مواد مخدر، توانایی سلول‌های بخش پاداش‌دهی مغز رفته‌رفته کاهش می‌یابد. این اتفاق سبب می‌شود لذت فرد در مقایسه با لذتی که در اولین دفعات مصرف مواد داشته، کاهش یابد، و اثری با عنوان مقاومت را به‌وجود آورد. در این صورت فرد نیاز دارد که مقدار بیشتری از مواد را برای داشتن همان حد از لذت مصرف کند. این سازگاری‌های مغزی اغلب منجر به این می‌شود که فرد کمتر و کمتر بتواند از چیزهایی که قبلاً به آنها علاقه‌مند بود، لذت ببرد: غذا خوردن، رابطه جنسی یا فعالیت‌های اجتماعی و غیره.

تلاش برای کشف درمان اعتیاد و انگ‌زدایی از پدیده اعتیاد به الکل و مواد مخدر، از دهه ۱۹۳۰ شروع شد. قبل از آن، به افراد معتاد به چشم انسان‌هایی غیراخلاقی و فاقد شخصیت نگاه می‌شد، نگاهی که تا حد زیادی تا به امروز ادامه یافته است. تصور اشتباه و رایج این بود که این افراد از فقدان اراده رنج می‌بردند. به واسطه‌ی این درک اشتباه، درمان‌هایی برای آنها تجویز می‌شد که بیشتر شبیه به مجازات بود: شوک‌درمانی، درمان با الکتروشوک، و حتی لوبوتومی (نوعی جراحی منسوخ‌شده که در آن، لوب پیشانی مغز برش داده شده می‌شد). این اقدامات، معتادان را اغلب در وضعیت بدتری نسبت به قبل از شروع درمان قرار می‌دهند.

محققان، فاکتورهای مختلفی را در این زمینه دخیل می دانند. عوامل مؤثر در ایجاد اعتیاد را می‌توان در قالب دو گروه اصلی دسته‌بندی کرد.

با وجود تمامی عوامل زمینه‌ساز اعتیاد، این اتفاق لزوماً منتهی به مشکلات لاینحل نمی‌شود. خبر خوب این است که امروزه محققان دریافته‌اند که مصرف مواد چگونه بر مغز تأثیر می‌گذارد و در نتیجه، درمان‌هایی پیدا کرده‌اند که می‌تواند به بهبودی افراد و داشتن زندگی سالم کمک کند. در حال حاضر، بیماری اعتیاد به مواد‌ مخدر قابل‌درمان است و با پشتیبانی درست می‌توان آن را با موفقیت کنترل کرد.

مطالعات متعدد دانشگاهی، یک روش یکپارچه و چندوجهی برای درمان اعتیاد را معرفی می‌کند که در آن درمان‌های رفتاری با درمان‌های بالینی ترکیب می‌شوند. درمان دارویی باید شامل مشاوره فردی نیز باشد تا به فهمیدن دلایل مصرف مواد‌ مخدر و غلبه‌بر آن محرک‌ها کمک کند. مهم‌تر از همه، درمان اعتیاد به مواد‌ مخدر باید همیشه متناسب با نیازهای فرد و مصرف مواد وی باشد، یعنی شامل بررسی و رفع هرگونه اختلال هم‌زمان، بیماری یا مشکل اجتماعی باشد که فرد معتاد با آنها درگیر است.

با مراجعه به متخصصان و اجرای روند صحیح درمان مبتنی بر رفع مشکلات زمینه‌ای، و دوری از روش‌های نادرستی که در گذشته اجرا می‌شد، می‌توانید بیماری اعتیاد را با کمترین عوارض، درمان کنید.