انواع درمان های روان شناختی برای ترک اعتیاد

اعتیاد پدیده‌ای است که خانواده‌های بسیاری را دچار مشکل می‌کند. بر اساس آمارهای سال 1401، حدود 4.5 میلیون نفر مصرف‌کننده مواد مخدر در ایران وجود دارد و 15 میلیون نفر از جمعیت کشور، مستقیماً با اعتیاد و مشکلات ناشی از آن درگیر هستند.

خانواده یک معتاد می‌تواند نقشی حیاتی در درمان و بهبودی اعتیاد داشته باشد. علاوه بر فرد بیمار، اعضای خانواده او نیز می‌توانند از مشاوره و روان‌درمانی کمک بگیرند، همراه با فرد معتاد و یا به‌صورت جداگانه.

برخلاف درمان فردی که بر افکار، رفتارها و احساسات یک فرد متمرکز است، خانواده-درمانی مبتنی بر روابط است و هدف آن، شناخت تجربیات همه اعضای خانواده است. هدف خانواده-درمانی این است که همه روابط خانواده را شفاف نموده و ترمیم کند. درمانگران خانواده معتقدند که این نوع مشکلات در روابط بین افراد ریشه دارد، نه در درون یک فرد.

در مورد اعتیاد، یک درمانگر خانواده بررسی می‌کند که چگونه مصرف مواد در چرخه تعاملات درون خانواده جای گرفته است. علاوه بر این، درمانگران خانواده می‌توانند آموزش‌های تکمیلی در مورد سوءمصرف مواد برای کل خانواده ارائه دهند و به اعضای خانواده کمک کنند رفتارهای غیرمفید را کاهش داده و رفتارهای مؤثرشان را افزایش دهند.

درمان REBT نوعی از درمان شناختی-رفتاری (CBT) است. این روش درمان اگرچه شباهت‌هایی با CBT دارد، اما تفاوت‌هایی نیز بین آنها دیده می‌شود.

یکی از تفاوت‌های اصلی بین REBT و CBT این است که REBT تأکید زیادی بر باورها (از جمله باورهای غیرمنطقی) و نحوه تأثیرگذاری آن بر افکار، احساسات، اَعمال و واکنش‌های افراد دارد، در حالی که CBT می‌خواهد تحریف‌های شناختی را به چالش بکشد و از این طریق بتواند رفتارهای نادرست را به حداقل برساند. درمان شناختی-رفتاری همچنین بر باورهای ثانویه، از جمله تحمل ناامیدی و پذیرش خود تمرکز دارد.

از آنجا که REBT باورهای بنیادین را هدف قرار می‌دهد که باعث اختلال عملکرد عاطفی و رفتاری می‌شود، می‌توان از آن برای کشف و جایگزینی باورهای غیرمنطقی کمک کند که بر اعتیاد شما تأثیر می‌گذارد.

REBT بر اختلالات فعلی و موجود تمرکز می‌کند و بر این باور استوار است که اختلال عملکرد عاطفی و رفتاری، ناشی از تفکر اشتباه است. بنابراین، REBT می‌تواند به شما کمک کند تا باورهای نادرستی را که به مصرف مواد شما منجر می‌شود، کشف کنید و عواقب مصرف مواد مخدر یا الکل را به‌درستی درک کنید. همچنین REBT به شما می‌آموزد که چگونه می‌توانید این افکار را با باورهایی جایگزین کنید که به شما کمک می‌کند به مصرف مواد پایان دهید، کیفیت زندگی خود را افزایش داده و به اهداف خود برسید.

مصاحبه انگیزشی روش مشاوره‌ای است که در آن، درمانگر با شناسایی انگیزه‌ها و ارزش‌های درونی فرد و سپس تمرکز درمان بر روی آنها، او را مجاب به حفظ ترک اعتیاد می‌نماید. به جای اجبار به تغییر، روش مصاحبه انگیزشی به فرد بیمار کمک می‌کند تا انگیزه مورد علاقه خود را برای ترک اعتیاد پیدا کند. در این نوع رویکرد مشاوره، روان‌درمانگر با بیمار یک تیم تشکیل می‌دهد که با تداوم همکاری آنها، تقویت می‌شود و به بیمار این توانایی را می‌دهد که خودش انتخاب کند و به تغییرات درونی دست یابد که منجر به بهبودی پایدار می‌شود.

مدل ماتریسی برای کمک به افراد مبتلا به سوء‌مصرف مواد مخدر محرک (Stimulant) برای غلبه بر اعتیاد به موادی مانند مت‌آمفتامین، کوکائین و داروهای محرک تجویزی استفاده می‌شود. این روش به طیف گسترده‌ای از عوامل مؤثر در اعتیاد می‌پردازد و از روش درمان شناختی-رفتاری و خانواده-درمانی (و یا سایر درمان‌ها) برای تمرکز بر تغییرات رفتاری مثبت و دستیابی به ترک پایدار استفاده می‌کند.

رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) نوعی روان‌درمانی شناختی-رفتاری است که به‌طور خاص برای درمان افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی شدید یا Borderline personality disorder (BPD) طراحی شده است. هدف این روش درمان این است که به فرد کمک کند احساسات دشوار خود را درک کرده و بپذیرد، مهارت‌های مدیریت این احساسات را بیاموزد، و بتواند تغییرات مثبتی در زندگی خود ایجاد کند. «دیالکتیکی» به معنای تلاش برای درک این مسئله است که چگونه دو امر متضاد می‌توانند هر دو درست باشند؛ برای مثال، پذیرش خود و تغییر رفتارها ممکن است متناقض به نظر برسد.

هنردرمانی نوعی روان-درمانی است که برای بهبود و ارتقای سلامت جسمی، ذهنی، عاطفی و معنوی شرکت‌کنندگان طراحی شده است. هنردرمانی به شما کمک می‌کند از زمان خود در توانبخشی حداکثر استفاده را ببرید و راه‌های جدیدی را برای کاهش استرس و کنار آمدن با احساسات دشوار کشف کنید.

«مدیریت وابستگی رفتاری» نوعی رفتار-درمانی است که در آن فرد بیمار برای ایجاد تغییرات مثبت در زندگی خود، پاداش دریافت می‌کند. این روش درمانی بر این اصل استوار است که تقویت مثبت می‌تواند تکرار نوع خاصی از رفتار را افزایش می‌دهد، مثلا قطع مصرف مواد در افراد معتاد. مدیریت وابستگی رفتاری از قدرت تقویت مثبت برای تشویق تغییرات رفتاری مثبت بهره می‌برد. انگیزه، یک عنصر اساسی در تغییر رفتارهای مصرف مواد است. پاداش‌های مورد استفاده در این روش، در واقع محرک‌هایی برای تغییر رفتار هستند.

کل‌نگری یا روش درمان «کل‌نگر» معتقد است که همه جنبه‌های شخصیتی یک فرد با هم ارتباط عمیق دارند و بر این اساس، به دنبال یافتن برنامه‌های درمانی است که تمامی مؤلفه‌های زیربنایی را ارزیابی می‌کند که در ایجاد اعتیاد نقش دارند. درمان‌های کل‌نگر معمولا شامل یوگا، مراقبه (مدیتیشن)، طب سوزنی، هنر-درمانی، بیان-درمانی (Expressive therapy)، و مداخلات معنوی یا مذهبی است.

EMDR اولین بار در دهه 1980 برای درمان بیماران «اختلال اضطراب پس از سانحه» یا PTSD طراحی گردید. با توجه به این که در بسیاری از موارد، تروما و اختلال مصرف مواد اغلب در کنار هم در یک فرد معتاد دیده می‌شود، EMDR می‌تواند یک رویکرد مفید برای درمان اعتیاد باشد. EMDR برای کمک به بیماران در پردازش و حل‌و‌فصل خاطرات، تجربیات و احساسات آسیب‌زا طراحی شده‌است و تلاش می‌کند تصاویر منفی مرتبط با آسیبِ وارد شده را با باورهای مثبت جایگزین نماید.

در این روش، مشاور یا درمانگر به‌طور منظم با بیمار ملاقات می‌کند و مبدل به یک نقطه ثابت و مستقر می‌شود که در آن بیمار بتواند از یک زندگی مغشوش رهایی یابد. در این روش با دریافت همدردی و حمایت بی‌قید و شرط، بیمار یاد می‌گیرد که خود را از چشم دیگران ببیند و شروع به تمرین پذیرش خود می‌کند.