چرا ترک کردن مواد مخدر کار سختی است؟

تحقیقات چندین‌ساله نشان می‌دهد که اختلالات مصرف مواد مخدر، نوعی بیماری پیچیده، مزمن و در عین حال قابل‌درمان هستند که منجر به ایجاد تغییراتی در مغز می‌شوند. بر اساس یافته‌های محققان، مغز ما دارای یک ویژگی به نام «سیستم پاداش» است. رفتارهایی که به ما در زنده ماندن و سالم زندگی کردن کمک می‌کنند، مقدار اندکی از مواد شیمیایی و طبیعی در مغز به نام «انتقال‌دهنده‌های عصبی» در بخش‌هایی از سیستم پاداش تولید می‌کنند. لذت‌بخش بودنِ غذای مورد علاقه‌تان، دیدن لبخند فردی که دوستش دارید، و یادگیری یک موضوع جدید، به این شکل باعث شادی شما می‌شود.

وقتی ما رفتار خوبی انجام می‌دهیم و خود را لایق دریافت پاداش می‌دانیم، مغز بین رفتار انجام‌شده و «علامت‌های» مرتبط با آن مانند صداها، مناظر و یا احساساتی که آن پاداش را به ما یادآوری می‌کنند، اتصال ایجاد می‌کند. به همین دلیل، گذشتن از کنار رستورانی که بوی غذا در اطراف آن پیچیده است، می‌تواند منجر به گرسنگی شود.

این یک مکانیسم مفید است. این سیستم، انگیزه لازم برای تکرار رفتارهایی مانند مراقبت از یکدیگر، و یا تقویت مهارت‌های جدید را به افراد می‌دهد و در نتیجه به بقای انسان کمک می‌کند.

مواد مخدر، موادی شیمیایی هستند که انتقال‌دهنده‌های عصبی سیستم پاداش مغز را تقلید می‌کنند؛ اما در بسیاری از موارد، مصرف مواد می‌تواند سیستم پاداش مغز را قوی‌تر از سایر فعالیت‌ها تحت‌تأثیر قرار دهد.

در برخی از افراد، مصرف مکرر مواد مخدر می‌تواند نحوه عملکرد و برقراری ارتباط بخش‌های خاصی از مغز با یکدیگر را تغییر دهد. این تغییرات می‌تواند لذت بردن از فعالیت‌های سالم را سخت‌تر کرده و گاهی اوقات باعث شود تا فرد برای دست‌یابی به احساس خوب، نیاز به دریافت مجدد مواد مخدر پیدا کند. قطع ناگهانی یا کاهش قابل‌توجه مصرف مواد مخدر، ممکن است باعث ایجاد علائم به‌خصوصی در فرد شود، مانند احساسات منفی قوی، علائم شبیه به آنفولانزا، و یا حتی موارد اورژانسی تهدید کننده زندگی. بسیاری از عوارض ترک اعتیاد قابل‌درمان هستند؛ اگرچه ممکن است بسیاری از افراد مبتلا اینطور تصور کنند که مصرف مواد مخدر، تنها راه کاهش بروز این علائم است.

با دریافت مکرر مواد، مغز ممکن است اتصالات بسیار قوی‌تری بین دریافت مواد و علائم مرتبط با اعتیاد ایجاد کند؛ علائمی که امکان دارد جلوگیری کردن از آنها دشوار باشد. این علائم را «محرک‌» نیز می‌نامند. محرک‌ها می‌توانند افراد، مکان‌ها، شرایط و یا احساساتی باشند که باعث یادآوری مصرف مواد مخدر در فرد شده و او را مجدداً به مصرف مواد سوق می‌دهند.

همچنین مصرف مکرر مواد مخدر، می‌تواند مدارهایی که در مغز به خویشتن‌داری و تحمل استرس کمک می‌کند را تضعیف کند. این امر می‌تواند کنترل مصرف مواد را برای فرد دشوارتر کند؛ حتی با وجود آن که مصرف مواد باعث آسیب به او می‌شود، یا مصرف مواد، دیگر احساس سابق را به او نمی‌دهد و یا دیگر ابعاد زندگیِ فرد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

این موارد می‌توانند نشانه‌های اختلال مصرف مواد مخدر باشند.

اگرچه بعضی عوامل باعث می‌شود که ریسک ابتلا به اعتیاد در برخی افراد بیشتر از دیگران باشد، اما هر فردی صرف‌نظر از نژاد، قومیت، جنسیت و یا وضعیت اقتصادی، احتمال دارد به اعتیاد مبتلا گردد.

در هر صورت، ترک اعتیاد بدون دریافت حمایت تخصصی، بسیار دشوار خواهد بود؛ صرف‌نظر از این‌که تا چه حد یک شخص در این مورد مصمم باشد.

وقتی فردی سعی می‌کند مصرف مواد را متوقف کند، ارتباط بین مواد مخدر با برخی موارد تحریک‌کننده، و همچنین استرس‌های جدید یا قدیمی ممکن است باعث شود که فرد تمایل شدیدی به مصرف مکرر مواد نشان داده و دوباره به اعتیاد بازگردد. بازگشت به اعتیاد پس از قطع مصرف، نشان از ضعف نبوده و اتفاقی غیرمعمولی نیست.

همانقدر که مصرف مواد می‌تواند سبب ایجاد تغییر در مغز شود، درمان آن و گذر زمان نیز می‌تواند سبب تغییرات در مغز شود. افراد مبتلا می‌توانند از شر اعتیاد خلاص شوند؛ به‌ویژه زمانی که حمایت لازم را در تسکین علائم ترک و محرک‌ها دریافت کرده و تغییرات مثبتی را در زندگی خود ایجاد کنند. محققان امروزه درمان‌های ایمن و مؤثری برای کمک به غلبه بر اعتیاد به مواد یافته‌اند.

از آنجا که عملکرد مغز هر فرد متفاوت است، محققان همچنان در حال یادگیری نحوه عملکرد مواد مخدر و اعتیاد هستند. دانشمندان این رشته، همیشه به دنبال راه‌های جدید و بهتری برای پیشگیری، درمان و مدیریت اعتیاد برای افراد در جامعه‌های مختلف هستند.

محققان در مورد سیستم پاداش مغز و مسائل بالقوه عاطفی و ذهنی که به سوءمصرف مواد و اعتیاد دامن می‌زند، به دانسته‌های جدیدی پی برده‌اند. این یافته‌ها، منجر به طراحی تکنیک‌های توان‌بخشی جدید و درمان اعتیاد به مواد مخدر شده است، و دستاوردهای آن، بسیار فراتر از رویکردهای قدیمی است که معتقد بودند افراد ضعیف به اعتیاد مبتلا می‌شوند.

درمان به کمک دارو، توانمندی‌های قابل‌توجهی برای درمان بیماران معتاد به مواد افیونی مانند هروئین یا اکسی‌کنتین نشان داده‌ است. امروزه روانشناسان در مورد درمان شناختی-رفتاری (Cognitive behavioral therapy) اطلاعات بیشتری دارند، و همچنین در مورد چگونگیِ یاد دادن روش‌های جدید به مغز با هدف دسترسی به احساسات یا تجربیات آسیب‌زایی که در گذشته منجر به استفاده از مواد مخدر می‌شد.

برخی از پیشرفت‌های مدرن در حوزه اعتیاد، بر روی روش‌های نوین متمرکز شده‌اند، مانند تحریک مغناطیسی مغز و حتی ساخت واکسن‌هایی که مانع از ورود مواد مخدر به مغز می‌شود. اگرچه این تکنیک‌ها ممکن است در حال حاضر دور از واقعیت باشند، اما توانایی‌های چشمگیر این علمِ روبه رشد و نوپا را نشان می‌دهند.